We praten er niet graag over en toch is het van levensbelang. Poep. Ontlasting is een belangrijke en zichtbare weerspiegeling van uw gezondheid. Verschillende kleine, maar ook grotere gezondheidsproblemen kunt u aflezen uit de staat van uw ontlasting.
Van de vertering van voedsel tot het functioneren van uw lever. Hoe ziet gezonde ontlasting er eigenlijk uit? En wat kunt u zelf doen om een gezonde stoelgang te krijgen? Via uw voeding krijgt u allerlei voedingsstoffen binnen. Het lichaam kan deze in de meeste gevallen echter niet als zodanig opnemen via de darmen. Het voedsel moet verschillende verteringsstappen in het lichaam doorlopen. Dit gebeurt onder andere door middel van spijsverteringssappen die worden geproduceerd door de speekselklieren, maag, lever en alvleesklier.
Vetten in poep
Vetten worden opgelost voor opname en eiwitten en koolhydraten worden in kleine stukjes geknipt. De darmbacteriën eten graag een hapje mee van de voedingsvezels die u eet. Afvalstoffen uit het lichaam kunnen via de gal in de darmen uitgescheiden worden, zodat deze met de ontlasting het lichaam verlaten.
Uw ontlasting vormt dan ook een complexe mix van allerlei stoffen, waaronder voedselresten die het lichaam niet kon verteren of opnemen, dode darmbacteriën, oude darmwandcellen en afvalstoffen uit de rest van het lichaam.1
U kunt zich voorstellen dat door al deze verschillende invloeden ontlasting er ook zeer variabel uit kan zien.
In 1997 ontwikkelden twee wetenschappers van de universiteit van Bristol een ontlastingsschaal, de Bristol Stool Chart. De schaal omschrijft zeven typen ontlasting, van zeer hard (obstipatie) tot waterig (diarree). Tot op de dag van vandaag wordt de tool gebruikt door therapeuten en artsen om aan mensen te helpen uitleggen hoe de ontlasting eruitziet.2
Gezonde poep
Gezonde ontlasting ziet er op de Bristol Stool Chart uit als type 3 of 4. De poep is lichtbruin tot bruin van kleur, worstvormig en bevat geen slijm of zichtbaar onverteerde etensresten (zoals maiskorrels of stukjes onverteerde paprika). Soms zitten er kleine scheurtjes aan de buitenkant, wat aangeeft dat de ontlasting enigszins is ingedroogd.
Bij het poepen komt de worst er in een vloeiende beweging uit, zonder te persen. Bovendien is er weinig papier nodig om de anus weer schoon te maken. In de toiletpot zinkt de ontlasting (als het type toilet dit toelaat) en laat het geen sporen achter in de pot. Bovendien stinkt het (bijna) niet.2
Hoe vaak u naar het toilet gaat is per persoon verschillend. Van 1-2 keer per dag tot 3 keer in de week is normaal, mits uw buik soepel is en u geen last heeft van een opgeblazen gevoel, winderigheid of buikpijn.3,4
Geuren en kleuren
Nu u een indruk heeft van de definitie van gezonde ontlasting en gezond ontlasten, kunnen we kijken naar veelvoorkomende afwijkingen in dit patroon en de betekenis voor de gezondheid.
Kleuren van poep
Allereerst zijn er verschillende kleurafwijkingen van de ontlasting mogelijk. Denkt u aan rood, groen, wit en zwart. Bij kleurafwijkingen is het belangrijk om altijd eerst na te gaan wat u in de 48 uur voorafgaand aan de gekleurde ontlasting heeft gegeten. Rode bietjes of rode kool geven rode poep en na het eten van spinazie kan de ontlasting groen verkleuren.
Als u geen relatie met uw voeding kunt vinden, is het zaak verder te kijken. Een rode kleur in of om de ontlasting kan wijzen op bloed. Dit hoeft niet ernstig te zijn, wellicht heeft u een inwendige aambei die bij het poepen gaat bloeden. Het is wel belangrijk om dit met de huisarts te bespreken.
Ook zwarte ontlasting kan wijzen op een bloeding, maar dan aan het begin van het spijsverteringskanaal. Het is zogenaamd ‘oud bloed’ en heeft een hele typische metaalgeur. Hierbij dient u altijd een arts te raadplegen. U kunt ook zwarte of hele donkere ontlasting krijgen van het gebruik van ijzerpreparaten of het eten van veel ijzerrijke voeding, zoals spinazie of rundvlees.
Een lichtgele tot witte verkleuring van de ontlasting kan wijzen op een blokkering van de galwegen. Gal geeft ontlasting zijn bruine kleur. Als de galwegen geblokkeerd raken, bijvoorbeeld door een galsteen, dan kan de gal de dunne darm niet meer bereiken en raakt de ontlasting ontkleurd. Ontkleurde ontlasting kan gepaard gaan met buikpijn of koliekpijn rechtsboven in de buik, maar dit hoeft niet. Alleen uw huisarts kan u verder adviseren.5
Groene poep
Groene ontlasting kan wijzen op een infectie in het darmkanaal met een salmonella of clostridiumbacterie of de aanwezigheid van een voedselintolerantie. Het kan ook ontstaan door het gebruik van laxeermiddelen.6 Groene ontlasting kan gepaard gaan met diarree. Doordat de ontlasting te snel door de darmen beweegt, kan de groene gal niet goed worden afgebroken.
De geur van uw poep zegt ook iets over uw vertering. Een zurige geur kan wijzen op een verminderde vertering van koolhydraten. Als koolhydraten te lang in de darmen verblijven dan zullen darmbacteriën ze vergisten, waarbij zurig ruikende verbindingen ontstaan.
Een verstoorde eiwitvertering zorgt er daarentegen voor dat er te veel onverteerde eiwitten in de dikke darm terechtkomen, waarmee de darmbacteriën een feestmaal krijgen. De eiwitten worden gefermenteerd waarbij zwavelverbindingen vrijkomen en de ontlasting de geur van rotte eieren krijgt.
Merkt u problemen met de vertering, dan kunt u kijken naar de samenstelling van uw voeding. Bevat deze veel koolhydraten of eiwitten? Probeer dan, eventueel in samenwerking met een diëtist of voedingskundige, uw voeding te balanceren.
Uiteindelijk is het wel belangrijk om uit te (laten) zoeken waar dergelijke spijsverteringsproblemen bij een gezond, uitgebalanceerd voedingspatroon vandaan komen. Mogelijk is er sprake van een disbalans in de samenstelling van de darmflora of werkt de alvleesklier niet optimaal. Het kan dan zinvol zijn om de vertering een handje te helpen, bijvoorbeeld met een voedingssupplement met probiotica of spijsverteringsenzymen.
Weetjes over spijsvertering en ontlasting
- Een volwassen persoon draagt ongeveer 1,5 kilo aan darmbacteriën met zich mee.
- Uw darmen zijn 6,5 meter lang en de meest bacteriën bevinden zich in de 1,5 meter dikke darm.
- Een gezonde volwassene laat ongeveer 15 winden per dag.
- U produceert 5-7 liter speeksel en spijsverteringssappen per dag.
- Per dag maakt u gemiddeld 100-150 gram poep.
Van obstipatie tot diarree
De spieren in uw darmen kneden de voedselbrij door de darmen. Doen ze dit erg snel, dan ontstaat er dunne ontlasting of diarree. Werken de spieren traag, dan blijft voeding te lang in de darm en wordt er te veel water onttrokken, waardoor ontlasting droog wordt en er verstopping ontstaat.
Het eten van voldoende vezels (30-40 gram per dag) helpt de darmen om de voeding in de juiste snelheid door de darmen te leiden. De meeste Nederlanders eten echter onvoldoende vezels.
7 Wilt u uw vezelinname verhogen, denk dan aan het eten van meer groenten, volkoren granen en peulvruchten.
Diarree kan ontstaan door psychische stress (zie ook het kader Emoties en ontlasten?), maar ook de consumptie van pittig eten kan de darmwerking stimuleren. De pittige stoffen prikkelen de darmwand en deze irritatie zorgt voor een versnelde darmwerking.
Er kan echter ook een lichamelijke oorzaak zijn van diarree. Als u iets eet of in uw darmen heeft wat uw immuunsysteem als onwenselijk beoordeelt, dan zullen de darmen harder werken om het zo snel mogelijk kwijt te raken. U ziet dit effect goed terug bij een voedselvergiftiging.
Er ontstaat hevige diarree, omdat het lichaam zo snel mogelijk de slechte bacteriën in uw darmen wil kwijtraken. Soms produceren de ziekmakende bacteriën sterk prikkelende toxische stoffen die de darmen activeren waardoor er diarree ontstaat.
Bij acute diarree door een voedselvergiftiging is het onverstandig om diarreeremmers te gebruiken, omdat de bacteriën dan langer in het maagdarmkanaal blijven.8
Een wisselend ontlastingspatroon, waarbij een goede stoelgang met regelmatige tussenpozen wordt afgewisseld met dunne ontlasting of diarree kan verband houden met een parasitaire infectie.
Zodra een parasiet eitjes legt en deze uitkomen, reageert het immuunsysteem en worden de darmen aangezet om de darminhoud zo snel mogelijk te verwijderen waarna de rust weer terugkeert.9
Bij een darminfectie of voedselovergevoeligheid hoeft er niet altijd sprake te zijn van klassieke waterdunne diarree. Het kan zich ook uiten in de vorm van brijige ontlasting. Een zachte, plakkerige ontlasting waarna u veel papier nodig heeft om de anus weer schoon te maken.
Er kan tevens slijmvorming ontstaan dat u terugziet als witte, slijmerige plekken rondom de poep. Als u een voedselovergevoeligheid vermoedt, kunt u een voedingsdagboekje bijhouden. Hierin omschrijft u precies wat en hoeveel u op welk moment van de dag eet en drinkt.
Tevens houdt u bij wanneer u ongemakken zoals kramp of pijn ervaart en omschrijft u uw ontlasting. Op basis van een dergelijk dagboekje kunt u (samen met een arts, dietist of therapeut) kijken of er een verband is met specifieke voedingsmiddelen of -stoffen in de voeding.
Een holistische benadering
Bij een holistische benadering van de gezondheid wordt er gekeken naar zowel het lichamelijke als het psychische welbevinden. Hiermee wordt gelijk duidelijk dat lichaam en geest elkaar kunnen beïnvloeden. Naast het betrekken van de psyche wordt er bij een holistische visie ook gekeken naar de invloed van de verschillende orgaansystemen op elkaar, dit wordt ook een ‘systeembenadering’ genoemd. De darmen staan niet op zichzelf, maar worden tevens beïnvloed door bijvoorbeeld het immuunsysteem en het hormoonstelsel.
In het kader van de darmen heeft u kunnen zien dat verschillende factoren invloed hebben op de ontlasting en ontlastingspatroon. Een probleem met de koolhydraatvertering leidt tot zuur geurende winden en poep, eiwitten geven daarentegen een rotte eierengeur en bij problemen met de vetvertering gaat uw ontlasting drijven in de toiletpot.
Een groen gekleurde ontlasting en een sterk wisselend ontlastingspatroon kan wijzen op een darminfectie, bijvoorbeeld met een parasiet, of een voedselintolerantie. Ook de invloed van uw emotionele gesteldheid mag niet onderschat worden.
Stress en sterke emoties kunnen uw poep beïnvloeden. De uitspraak van MDL-kinderarts Judith Kocken omschrijft dit treffend: “U bent wat u verteert.”10
Disclaimer: Deze editie van Lees je Lijf richt zich op de verschillende verschijningsvormen van ontlasting. U vindt een aantal beschrijvingen terug waarbij het verstandig is een arts te raadplegen. Dit artikel kan echter niet volledig zijn. U dient, vanzelfsprekend, uw gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen in uw welzijn contact op te nemen met uw huisarts.
BRONNEN:
1 Human Anatomy & Physiology, 11th Edition. Elaine N. Marieb
2 Prog Urol. 2014 Sep;24(11):708-13
3 www.nhg.org/standaarden/samenvatting/obstipatie
4 www.nhg.org/standaarden/samenvatting/prikkelbaredarmsyndroom-pds
5 www.thuisarts.nl/galstenen/ik-heb-galstenen
6 www.darmgezondheid.nl/darmgezondheid/stoelgang/kleur-van-de-ontlasting/
7 Buikbarometer. www.mlds.nl/hoe-gezond-is-jouw-buik/artikelen/buikbarometer-2017-hoe-vezelrijk-eetnederland/
8 www.mlds.nl/klachten/diarree/
9 Darmklachtenonderzoek, oorzaken en oplossingen (2005). Saskia van As. ISBN 9789082170702
10 www.darmgezondheid.nl/column-je-bent-wat-je-verteert-en-poepen-is-loslaten/
